«همه کودکان خلاق‌اند، آنچه اهمیت دارد این است که خلاق بمانند.»*

خلاقیت چیست؟

«خلاقیت» میل به دانستن، دوباره نگاه‌کردن و خط‌زدن اشتباهات است. وارد‌شدن به آب‌های عمیق، بیرون‌رفتن از درهای بسته و دست‌دادن با آینده است. به طور‌کلی «خلاقیت» نگاه کردن به مسائل از زوایای گوناگون است.

بسیار مهم است که بدانیم، دوران کودکی آغاز رشد و توسعه این توانایی است.
اگر بستر مناسبی را برای گسترش این توانایی فراهم‌ کنیم همچنان که کودک رشد می کند، خلاقیت او نیز شکوفا می گردد. خلاقیت با الهام از تمام حواس بینایی، شنوایی، چشایی، لامسه و بویایی رشد می‌کند.

بسیاری از افراد، خلاقیت را مختص نوابغ می‌دانند اما خلاقیت محدود به استعدادهای خارق‌العاده یا اختراعات بزرگ نیست. همه‌ی افراد دارای ظرفیت‌های خلاقانه‌ای هستند که قابل شکوفایی و پرورش است.

 

آیا پرورش خلاقیت برای کودکان ضروری است؟

 

در دنیایی که به سرعت در حال تغییر و تحول است، خلاقیت به عنوان شرط بقا، سازگاری با تغییرات و همراه شدن با زمان است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد: زندگی خلاق سبب شادی و رفاه می‌شود. افراد خلاق، قالب‌های فکری را در هم شکسته و به پدیده‌ها از دیدگاه تازه‌ای نگاه میکنند.

کودکان دارای «مهارت تفکر‌خلاق» بهتر می‌توانند به درک جدیدی از پدیده‌ها دست‌یابند. سپس مشکلاتشان را حل‌کنند.

 

ویژگی‌های تفکر خلاق:

۱- سیال‌بودن
«سیال‌بودن» توانایی ایده‌پردازی برای راه‌حل‌های متعدد در حل مسئله است. هرچه پاسخ‌ها افزایش یابد «سیال‌بودن» بیشتر می‌شود.

۲- انعطاف‌پذیری فکری:
«انعطاف‌پذیری فکری» توانمندی فکرکردن به راه‌های متنوع و متفاوت برای حل مسئله است. تفکر انعطاف‌پذیر الگوی جدیدی برای اندیشیدن، طراحی میکند.

۳- ابتکار
«ابتکار» توانایی فکر‌کردن به شیوه‌های غیرمتداول است. همچنین ابتکار مبتنی بر ارائه جواب‌های غیرمعمول و زیرکانه است.

۴- بسط
توانایی توجه به جزئیات در حین انجام فعالیت. به کلیه جزئیات یک طرح می‌پردازد و چیزی را از قلم نمی‌اندازد.

 

فواید خلاقیت برای کودکان:

 

•حل‌مسأله
•تخیل قوی
•سازگاری بالا
•خودبیان‌گری
•پرورش هوش

 

ویژگی‌های کودکان خلاق:

۱- کودکان خلاق با آب و تاب حرف می زنند. یادآوری جزئیات ماجرا و به تفصیل سخن‌گفتن، نشانه‌ی قدرت تخیل آنها است.

۲- دقت و توجه شدید در گوش دادن، مشاهده کردن و انجام کارها دارند.

۳- شور و نشاط همچنین مشغولیت‌های شدید جسمانی در آنها مشهود است.

۴- از قیاس در صحبت‌های خود استفاده می‌کنند.

۵- عادت به وارسی منابع گوناگون دارند.

۶- با دقت به اشیا و محیط پیرامون نگاه‌می‌کنند.

۷-به صحبت‌کردن در مورد کشفیات با دیگران اشتیاق نشان‌می‌دهد.

۸- در ابداع بازی‌های نو و تغییر در بازی‌های قبلی توانمندند. کودکان خلاق می‌توانند با توجه به موقعیت‌های خاص، بازی را تغییر دهند. بازی‌های جدید ابداع کنند و مقررات خاصی وضع کنند.

۹- برای سردرآوردن از امور کنجکاوی می‌کنند.

۱۰- در گفتار جسارت دارند.

۱۱- پرسش‌های عجیب مطرح‌می‌کنند.

۱۲- کودکان خلاق از منابع خود به اشکال‌گوناگونی استفاده می کنند. ممکن است یک جعبه‌ی خالی برای کودک خلاق، ارزشی بیش از بهترین اسباب‌بازی‌ها را داشته باشد.

۱۳- کودکان خلاق رهبری بازی را در دست می‌گیرند و با سازماندهی منسجم هم به‌صورت فردی و هم به‌صورت گروهی بازی می‌کنند.

بهترین راه برای آگاهی از خلاقیت کودکان، تماشای آنها به هنگام بازی است. زمانیکه کودک بصورت آزادانه با مواد و اسباب‌بازی‌هایش بازی می‌کند.

 

سبک‌های فرزندپروری چه تاثیری بر پرورش خلاقیت کودکان دارند؟

 

شیوه‌های فرزندپروری بر پرورش خلاقیت، شناخت و زندگی آینده کودکان تاثیر بسزایی دارد. بر طبق تحقیقات انجام شده در مقایسه میان سه شیوه‌ی فرزندپروری(دموکراتیک، استبدادی و آسان گیر) «الگوی فرزندپروری دموکراتیک» بیشترین تاثیر مثبت را در پرورش خلاقیت کودکان دارد.

زیرا این والدین:

•از راه درگیرشدن در فعالیت‌های خلاق در پرورش خلاقیت کودکان، سهیم می‌شوند.

•در محیط خانه به فعالیت‌های کودک ارزش‌ می‌دهند.

•امکان تجربه‌های خلاقانه را در محیط بیرون از خانه نیز فراهم می‌کنند.

•در رفتارهای خود، هماهنگی بیشتری دارند.

•کودکان خود را آنگونه که هستند، می‌پذیرند.

•آنها را به کنجکاوی درباره اشیا و امور تشویق می‌کنند.

•کودکان را در انتخاب موضوعات مورد علاقه، آزاد می‌گذارند.

•کارها و برنامه‌های آنها را پیگیری می‌کنند.

 

پرورش خلاقیت کودکان بوسیله‌ی بازی:

بازی‌ها در هر سنی شکل و قالب ویژه‌ای دارند. انسان از «لحظه‌ی تولد تا مرگ» نیاز به بازی دارد. اما شکل آن در هر سنی، متفاوت است.

از تولد تا سه‌سالگی: دوران «تربیت قوای حسی_حرکتی» است. بیشترین تمرکز بر این است که بچه‌ها خیلی‌خوب ببیند، بشنود، خوب اشیا را بگیرد و خوب حرکت کنند. لازمست در این سنین، قوای حسی و حرکتی آن‌ها تقویت‌ شود. بازی‌های حسی‌_حرکتی پیش زمینه‌ی بازی‌های تخیلی است.

در چهار سالگی: کودک با شروع بازی‌های قاعده‌مند همراه با تجارب حسی-حرکتی شروع به تخیل می‌کند.

در حدود شش‌سالگی: کودک از رقابت کردن لذت می برد همچنانکه بازی‌های قاعده‌مند را نیز دوست‌دارد.

بازی نقش مهمی را در رشد کودک ایفا می‌کند. کودک از راه بازی می‌تواند به استعدادها، توانایی‌ها، خواسته‌ها، ضعف‌ها و نکات مثبت و منفی خود پی‌ببرد. کودکان با شناخت ویژگی‌های خود «ساخت شخصیتی» خود را تحکیم می‌بخشند.

همچنین بازی‌های ابتکاری، نقش مهمی در فعالیت ثمربخش و خلاقانه کودکان ایفا می‌کنند. بازی‌های خلاق به رشد اجتماعی کودکان کمک می‌کند. این بازی‌ها به کودکان فرصت می‌دهند تا جهان را آنگونه که دیگر کودکان می بینند، ببیند. خلاقیت به کودکان اجازه می‌دهد درباره‌ی خودشان احساس خوبی داشته باشند.

آیا می‌دانستید: بچه‌های دوساله‌ای که لی‌لی می روند و صدای قورباغه در میاورند، از این که می توانند مثل یک قورباغه رفتار کنند احساس غرور و افتخار می‌کنند؟ بچه‌های ۷ ساله‌ای که درباره «زمین بدون جاذبه» فکر می‌کنند به ایده‌های تازه‌ای می‌رسند و به سبب این توانایی‌های خیالیشان «احساس توانایی» می‌کنند.

 

مربیان چگونه می‌توانند به پرورش خلاقیت کودکان کمک کنند؟

ما می‌توانیم با به کار بردن روش‌هایی در جهت افزایش توانایی سیالی، انعطاف پذیری، ابتکار و قدرت بسط ذهن کودکان موثر باشیم.

۱- بازی با اشکال و خطوط:

هدف از این بازی‌ها افزایش سیالی، انعطاف پذیری و ابتکار در کودکان است.

۲- فهرست خصوصیات:

به جای نگاه کلی به موضوع آن را به اجزای کوچکتری تقسیم می‌کنیم و مستقل به هر جزء می‌پردازیم با این روش می‌توان کودکان را در طراحی ابتکاری از اشیاء و ارائه ایده‌های جدید یاری دهیم.

۳- کاربردهای دیگر:

با این روش توجه کودک را به استفاده‌های دیگری که اشیا می‌توانند داشته باشند، معطوف می کنیم. بنابراین از یک وسیله به‌غیراز استفاده‌های معمول میتوان کاربردهای زیادی انتظار داشت.

۴- جایگزینی:

با تغییر و جایگزینی ماده‌ای به جای ماده دیگر، مکانی به جای مکانی دیگر، فرایندی به جای فرایندی دیگر، می‌توان به نتایج ارزشمندی رسید.

همچنین می‌توان از کودکان خواست به جای وسایل و روش‌های معمول در کاردستی‌ها، نقاشی‌ها و سایر کارهایشان به جایگزین‌های دیگری فکر کنند.

۵- وارونه‌سازی:

نگاه تازه به دنیا فرصتی برای یافتن ایده‌های نو است.

۶- بداهه پردازی:

از شباهت امور مانند مقایسه‌ی یک چیز با چیز دیگر یا فکر به فکر دیگر ،امور ناآشنا را به یکدیگر ارتباط می‌دهیم. سپس فکر تازه‌ای از افکار ناآشنا به وجود می‌آوریم.

۷- نقاشی‌های خلاق:

از طریق نقاشی کودکان به کاوش در رنگ و نور می‌پردازیم. سپس از طریق نقاشی به شیوه‌های گوناگون خلاقیت را درکودکان پرورش می‌دهیم.

۸- طراحی و ابتکار:

اگر به کودکان فرصت دهیم قادرند که به طراحی و ابتکار در زمینه‌های گوناگون دست بزنند.

۹- مشاهده و کنجکاوی:

خلاقانه اندیشیدن مستلزم جستجو، مشاهده، حساسیت به امور، کنجکاوی و پرسش است بنابراین ما باید تلاش کنیم که کودکان را به خوب دیدن و خوب شنیدن و کنکاش در مسائل، تشویق کنیم.

۱۰- روش تخیل‌برانگیز:

جدا کردن عمل و اشیا از معنای‌شان در جهان واقعی و بخشیدن معنای تازه به آنها. کودکان از قدرت تجسم و تخیل بالایی برخوردارند و می‌توانند ورای جهانی که ادراک می‌کنیم فکر کنند. هر چه قدرت تخیل را در کودکان تقویت کنیم در واقع زمینه‌ی پرورش خلاقیت را فراهم می‌کنیم.

۱۱- حل مسئله‌ی خلاق:

اگر از کودکان بخواهیم برای مسئله به پاسخ های متعدد و متفاوت بیندیشند. با این راه، آنها را به سمت حل مسئله‌ی خلاق هدایت می‌کنیم.

به طور کلی کودکان برای بهره‌مندی از مزایای قوه تخیل ابتدا باید یاد بگیرند از تمام حواس‌شان استفاده کنند. حس کردن به کمال، با تمرین میسر می‌شود.

برای رشد صحیح هر حس، وقت و زمان لازم است اگر بر تجربه‌های حسی تامل نکنیم، ذهن فرصت نمی‌یابد ادراک‌های آن حس را ذخیره کند و حواس را در تخیلات به کار گیرد.

کمک صحیح به کودکان برای تقویت توانایی حسی بسیار مهم است، برای این کار دو روش را معرفی می‌کنیم:

۱-آنها را در معرض تجربه‌های حسی گوناگون قرار می‌دهیم.

۲-با روشی متمرکز و بدون عجله به آنان فرصت می‌دهیم تا تجربه‌ها را جذب کنند.

هنگامیکه حواس‌ کودکان پرورش یافت، تخیل به منبع شادی‌آوری برای تجربه‌ی دوباره‌ی حس‌های خوشایند تبدیل می شود.

 

*پیکاسو